Советско-турецкие отношения: от нейтралитета до требования (1941 г.)

Ամփոփում

Թուրքիան իր ռազմավարական և աշխարհագրական դիրքի շնորհիվ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի նախօրեին և ընթացքում դարձավ երեք գլխավոր ուժերի՝ Գերմանիայի, Մեծ Բրիտանիայի և Ֆրանսիայի, ինչպես նաև ԽՍՀՄ մրցակցության առարկան: Հավասարակշռություն պահպանելով «առանցքի» և դաշնակից երկրների միջև՝ Թուրքիան, հավատարիմ մնալով իր չեզոքությանը, բացահայտ չի աջակցել որևէ մեկին: Նա որդեգրել էր հակախորհրդային քաղաքականություն՝ հակամարտող երկու կողմերից ստանալով ռազմատեխնիկական օժանդակություն: Միայն 1945 թ. փետրվարի 23-ին է Թուրքիան հրաժարվում չեզոքությունից և մտնելով պատերազմի մեջ՝ հայտնվում է հաղթող կողմի շարքում: Հոդվածում քննարկվում են Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկզբնական շրջանում Թուրքիայի արտաքին քաղաքականության հիմնական միտումները։ Մուստաֆա Քեմալ Աթաթյուրքի մահից հետո 20-րդ դարի 30-ականների վերջին խորհրդա-թուրքական հարաբերություններում սառեցում է նկատվում։ Թուրքիայի իշխանությունները որդեգրեցին բացահայտ արևմտամետ քաղաքական կուրս, որը իրականացնում էր արտաքին գործերի նախարար Շ. Սարաջօղլուն, ով այդ պաշտոնում փոխարինել էր Թ. Արասին։ Պատերազմի սկզբում Թուրքիան աջակցում էր Անգլիային և Ֆրանսիային, այնուհետև ոչ բացահայտ անցավ Գերմանիայի կողմը: Միաժամանակ, պատերազմի ողջ ընթացքում թե՛ Անգլիան, թե՛ Գերմանիան, թեպետ անհաջող, փորձում էին Թուրքիային ներքաշել պատերազմի մեջ: Որոշ թուրք պատմաբաններ Թուրքիայի արտաքին այս քաղաքականությունն անվանում են «պաշտպանողական»: Անգլիան և ԱՄՆ-ը այն որակում էին որպես «հավատարմության վատ օրինակ»: Իսկ եթե ավելի ստույգ՝ Թուրքիան այդ կերպ փորձում էր «բարձրացնել իր գինը», այսինքն` որքան հնարավոր է «թանկ վաճառել իր հավատարմությունը»: Ավելին` չնայած չեզոքությանը` պատերազմի տարիներին Թուրքիան 1941 թ. չէր թաքցնում բացասական վերաբերմունքը ԽՍՀՄ-ի նկատմամբ և նախընտրություն էր տալիս Գերմանիային:

Дипломатическая история Второй мировой войны, ставшей одним из самых важных и трагических событий ХХ века, является предметом исследования многих ученых. В сложном комплексе международных отношений этого периода значительный интерес представляет изучение развития советско-турецких отношений. Внешняя политика СССР как одной из мировых держав, несомненно, во многом определяла ход истории. Турция - также в определенном смысле ключевая страна. Из-за выгодного географического положения на перекрестке путей между Востоком и Западом, а также принадлежащей ей решающей роли в вопросе контроля над проливами Босфор и Дарданеллы, а, следовательно, и в вопросе прохода судов из Средиземного моря в Черное, Турция на протяжении веков была объектом ожесточенной дипломатической борьбы и войн между великими державами. Накануне Второй мировой войны Турция вновь превратилась в район переплетения интересов Англии, Франции, Германии, Италии. Важное стратегическое положение Турции и стремление повлиять на политическую ориентацию турецкого правительства обусловили активизацию политики этих государств по отношению к ней. Рассматриваемый период явился поворотным в советско-турецких отношениях, когда на смену дружественным связям, основа которых была заложена в первые годы существования Турецкой Республики, пришли охлаждение и сдержанность.