Išuwa towards the end of the XIII century BC (on the problem of the grooved ware)
##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##-:
https://doi.org/10.52837/27382702-2022.2-25Բանալի բառեր-:
Išuwa, Hittite Empire, LBA-EIA transition, Altınova, grooved ware, KuraAraxes cultureԱմփոփում
Հնագիտական պեղումների շնորհիվ մ.թ.ա. XIII դարի վերջերին հստակ նկատվում է Հայկական լեռնաշխարհի արևմտյան շրջաններում Ուշբրոնզեդարյան մշակույթի կտրուկ ավարտ և նոր, պարզունակ մշակույթով բնորոշվող բնակչության ներկայություն: Այդ նոր մշակույթի վկայությունը այսպես կոչված «ակոսավոր խեցեղենն է», որը մեծ քանակությամբ հայտնաբերվել է ինչպես Իսուվայում, այնպես էլ Լեռնաշխարհի մյուս շրջաններում: Նույն երևույթն առկա է նաև Իսուվայից հարավ` Հյուսիսային Միջագետքի մի շարք (Թիլլեհյոյուք, Լիդարհյոյուք և այլն), Վանա լճից արևելք ընկած հնավայրերում (Քարագյունդյուզ, էվդիթեփե, Ալաջահան և այլն), ինչպես նաև էրզրումի, Արարատ լեռան շրջակայքում և այլուր: Անցումային փուլում Իսուվայի տարածքում պեղված մեծաքանակ հնավայրերում առկա է բնակավայրերի քանակական զգալի աճ, ինչը կարող է վկայել նոր բնակչության ներհոսքի մասին: Իսուվայում և այլ շրջաններում վերոհիշյալ անցումային փուլում նոր մշակույթի կրողներին դեռևս Չ. Բըրնին և Վ. Սևինը առաջարկել էին դիտել որպես Այսրկովկասից եկած բնակչություն: Այդ տեսակետը ավելի ուշ կասկածի տակ առնվեց: Փոխարենն առաջարկվեց ակոսավոր խեցեղենի աղբյուրը տեսնել հենց Իսուվայում, որտեղից էլ սկսվել է դրանց տեղաշարժը այլ վայրեր: Իսուվայում ակոսավոր խեցեղենի աղբյուրը և դրա ստեղծողների գալստյան պատճառը կարող է նոր լուծում ստանալ նշված իրադարձությունից շուրջ 2000 տարի առաջ Այսրկովկասից Կուր-Արաքսյան մշակույթի I փուլի ավարտին (մ.թ.ա. IV հազ. վերջ) դեպի Վերին Եփրատի ավազան և այլ վայրեր ընթացած բնակչության տեղաշարժի հետ Ուշբրոնզեդար-վաղերկաթեդար անցման համադրման միջոցով: Երկու դեպքում էլ առկա են հնավայրերի քանակական աճ և նոր մշակույթի ակնառու հետքեր: Երկրորդ դեպքում' ի տարբերություն առաջինի, նախորդող փուլի մշակույթն ուղղակի վերանում է: Որպես վերոհիշյալ բնակչության տեղաշարժերի պատճառ կարելի է առաջարկել մ.թ.ա. IV հազ. վերջերին և Ուշբրոնզեդարի ավարտին Առաջավոր Ասիայի շրջակա միջավայրում տեղ գտած կլիմայական փոփոխությունները:
